100. urodziny Kartuz. Świadkowie historii - starosta Leon Kowalski, wojewoda Jan Brejski

Świadkami całego procesu nadawania miastowości Kartuzom byli nie tylko burmistrzowie z tamtego okresu, których sylwetki niedawno publikowaliśmy (aż do czasów współczesnych), ale też ówczesny starosta kartuski i wojewoda pomorski.

Po przejęciu Pomorza przez Polskę w 1920 r. trzeba było zorganizować administrację. Większą część stanowisk objęli urzędnicy z byłej Galicji. Starosta był przedstawicielem władzy państwowej i szefem administracji ogólnej w powiecie.

Pierwszym starostą polskim w Kartuzach był Emil Sobiecki, który pełnił funkcję delegata polskiego. W marcu 1920 r. starostą powiatu został Franciszek Esden-Tempski, pełniąc tę funkcję do kwietnia 1921 r. Jego następcą został Wojciech Zawadzki, do lutego 1922 r.

Od 1922 r. rozpoczyna swoje urzędowanie w Kartuzach Leon Kowalski. Najpierw przez kilka miesięcy 1922 roku był kierownikiem w Starostwie Powiatowym w Kartuzach, a od lipca 1922 - do maja 1923 r. starostą kartuskim.

To na okres sprawowania tego urzędu przez Leona Kowalskiego przypada nadanie praw miejskich Kartuzom.

W kwietniu 1923 r. starosta powitał w Kartuzach prezydenta Stanisława Wojciechowskiego, który po latach napisał: „W czasie mojej podróży podkreślałem znaczenie Pomorza dla Polski. Pan starosta kartuski powitał mnie z różdżką oliwną i słusznie. Nie na surmy wojenne dziś czas...”.

Był urzędnikiem, dziennikarzem, majorem kawalerii. Egzamin dojrzałości zdał w 1905 r. w Brodnicy. Studiował filozofię i literaturę w Berlinie i Krakowie. Po studiach został redaktorem "Pielgrzyma", "Gazety Grudziądzkiej" i właścicielem drukarni. Podczas I wojny światowej przebywał w armii niemieckiej i niewoli rosyjskiej - w Soczi. Po zakończeniu wojny powrócił do Polski i został przeniesiony do rezerwy. Na ten czas przypada początek jego działalności samorządowej, m.in. w: Kartuzach, Kościerzynie i Świeciu.

W czasie II wojny światowej został wysiedlony do Radomia. Od zakończenia wojny mieszkał w Gdyni i tam w roku 1952 zmarł i został pochowany. Swoje wspomnienia spisał w książce "Kwiatki znad drogi mojego życia".

Wojewodowie w II RP pełnili funkcję polityczną i administracyjną, reprezentując rząd. Organem pracy wojewody był urząd wojewódzki. Po przejęciu Pomorza przez Polskę w 1920 roku i utworzeniu województwa pomorskiego, siedzibą urzędu wojewódzkiego był Toruń.

Pierwszym wojewodą był dr Stefan Łaszewski (1919-1920),kolejnym - Jan Brejski. Urząd swój sprawował w trudnym czasie unifikacji Pomorza z resztą kraju, w latach 1920-1924, a więc w bardzo ważnym dla Kartuz okresie - nadania miastu praw miejskich. Obok starosty, burmistrza, był uczestnikiem tamtych wydarzeń.

Jan Brejski urodził się 20 lutego 1863 r. w Pączewie pod Gniewem, w zaborze pruskim. Wywodził się z rodziny chłopskiej. Manifestowanie polskości sprawiło, że był wydalany z gimnazjów. Ostatecznie ukończył tę szkołę w Starogardzie Gdańskim.

Po zdanych egzaminach studiował polonistykę na UJ w Krakowie. Należał do inteligencji polskiej pod zaborem pruskim. Był redaktorem pism polskich m.in. „Gazety Toruńskiej”. Prowadził działalność oświatową i polityczną na terenie Niemiec. W 1903 r. zasiadł w parlamencie Rzeszy. Szykanowany przez władze pruskie - więziony w Golubiu.

W niepodległej Polsce był posłem do Sejmu Ustawodawczego. Ukoronowaniem politycznej kariery była już wspomniana funkcja wojewody pomorskiego. Ostatnie lata życia spędził wśród Polonii we francuskim Lille. Zmarł w Toruniu 10 grudnia 1934 r., gdzie został pochowany.